Strona główna / Przedmioty / Filozofia

Filozofia

Kierunek studiów: Jednolite studia magisterskie — teologia kapłańska

Forma zaliczenia: egzamin + zaliczenie bez oceny

Filozofia Boga

30h kontaktowych (20h wykład i 10h ćwiczenia), 70-90h pracy własnej studenta, 4 ECTS

Zaznajomienie z problematyką dotyczącą przekonań teistycznych w rozumieniu funkcjonującym w kręgu kultury chrześcijańskiej oraz formami ich uprawomocnienia jako warunku wyjaśnienia rzeczywistości i sensowności ludzkiej egzystencji oraz podstawy ładu w zakresie kultury i życia społeczno-politycznego. Teoretyczna i praktyczna kontestacja tezy teistycznej w odniesieniu do poznania istnienia i natury Boga, zwłaszcza w formie agnostycyzmu i ateizmu. Ukazanie specyfiki i znaczenia racjonalnego ugruntowania przekonań religijnych jako podstawowego elementu tzw. praeambula fidei (przedproży wiary), niezbędnego elementu uwiarygodnienia wiary religijnej, w szczególności ugruntowanego na Objawieniu judeochrześcijańskim i rozwijanego w tradycji Kościoła katolickiego. Wykład obejmuje kwestię poznania tego, że Bóg istnieje, kwestię natury Boga i relacji Bóg – świat. Prezentuje krytycznie ważniejsze nurty z zakresu teologii naturalnej i właściwe im metody uzasadnienia funkcjonujące w różnych kręgach kultury chrześcijańskiej, przede wszystkim zalecane przez encyklikę Fides et ratio.

Zagadnienia szczegółowe:

  • status filozofii Boga i jej związek z innymi dyscyplinami filozoficznymi, zwłaszcza z metafizyką, antropologią i filozofią religii; podstawowa terminologia filozoficzno- religijna; epistemologiczno-metodologiczna specyfika przekonań religijnych (przedfilozoficzne poznanie Boga, nieoczywistość prawomocności tezy teistycznej, redukcyjny charakter wyjaśniania z zakresu teologii naturalnej);
  • specyfika i przyczyny kontestacji poznawczej i metafizycznie pojętej tezy o istnieniu Boga, czyli agnostycyzmu i ateizmu: wymiar egzystencjalny (np. Bóg a zło), epistemologiczny, metodologiczny, metafizyczny, moralny, kulturowo-społeczny; specyfika i formy tzw. nowego ateizmu;
  • istnienie Boga:
    • argumentacja ontologiczna w ujęciu św. Anzelma, jej nowożytne rozwinięcie (Kartezjusz, G.W. Leibniz) oraz współczesne dyskusje w filozofii analitycznej;
    • argumentacja indukcyjna, zwłaszcza w kręgu nauk przyrodniczych (dowód fizyko- teologiczny I. Newtona) i z wybranych osiągnięć współczesnej kosmologii, argument kumulatywny Richarda G. Swinburne’a;
    • argumentacja antropologiczno-aksjologiczna: argument ideologiczny, eudajomologiczny, deontologiczny, tzw. szósta droga J. Maritaina;
    • argumentacja z doświadczenia religijnego i afektywne poznanie Boga;
    • argumentacja metafizyczna, zwłaszcza tzw. pięć dróg św. Tomasza z Akwinu;
  • natura Boga: możliwość poznania Boga, atrybuty Boże;
  • relacja Bóg – świat: transcendencja i immanencja Boga w świecie; wyjaśnienie w kategoriach partycypacji, panteizm, panenteizm.

Filozofia człowieka

60h kontaktowych (45h wykład i 15h ćwiczenia), 115-150h pracy własnej studenta, 7 ECTS

Ukazuje bogactwo i swoistość fenomenu człowieka oraz jego zróżnicowanych ujęć, interpretacji, ze szczególnym uwzględnieniem wątków mających odniesienia światopoglądowe, zwłaszcza sformułowanych w kręgu antropologii chrześcijańskiej, jako fundament pedagogiki i antropologii teologicznej. Sygnalizując perspektywę sformułowaną na gruncie antropologii przyrodniczej i kulturowej, ujmuje człowieka w aspekcie filozoficznym na płaszczyźnie ludzkiej natury (fenomenologia człowieka) i bytu osobowego (metafizyka człowieka). Umożliwia zdobycie orientacji w zakresie dziejów antropologii oraz jej współczesnych tendencji, formując umiejętność rozpoznawania, charakteryzowania i oceny poszczególnych koncepcji, ich uwarunkowań historycznych, założeń i konsekwencji dla obrazu człowieka, zwłaszcza w aspekcie niebezpieczeństwa różnych form redukcjonizmu. Dostarcza przesłanek do analiz etycznych oraz przygotowuje do ugruntowanego na Objawieniu judeochrześcijańskim ujęcia człowieka jako przedmiotu różnych dyscyplin teologicznych.

Zagadnienia szczegółowe:

  • przyrodniczy, kulturowy i filozoficzny charakter antropologii: przedmiot, metody, cele, zastosowania – antropologia filozoficzna a antropologie: przyrodnicza, kulturowa, teologiczna;
  • orientacje i kierunki w dziejach antropologii: starożytna antropologia kosmocentryczna, antropologia teocentryczna starożytności chrześcijańskiej i średniowiecza, antropocentryzm nowożytny; redukcjonizm pozytywistyczny i formy jego przezwyciężenia (humanistyka);
  • współczesne orientacje i kierunki w antropologii: przegląd stanowisk (antropologie fenomenologiczne, antropologie egzystencjalistyczne, antropologie personalistyczne, antropologie przyrodnicze – w tym tzw. antropologia fizyczna), antropologie psychologiczne (zwłaszcza psychoanaliza i jej rozwój), psychologia humanistyczna, antropologie społeczno- i kulturocentryczne (zwłaszcza ewolucjonizm, funkcjonalizm, dyfuzjonizm i konfiguracjonizm oraz antropologia kognitywna i symboliczna);
  • chrześcijańska antropologia filozoficzna: inspiracje i założenia – człowiek jako jedność psychiczno-duchowa; metafizyczny fundament ludzkiej natury; inne ujęcia ludzkiej
  • „natury”, m.in. gender, posthumanizm i transhumanizm;
  • pochodzenie, cielesność i (nie)śmiertelność człowieka, przyrodnicze ujęcie pochodzenia człowieka: antropogeneza, pochodzenie człowieka w perspektywie dialogu nauki i religii, znaczenie ludzkiej cielesności, płciowość człowieka, przygodność bytu ludzkiego, zagadnienie sensu ludzkiej egzystencji;
  • pozamaterialne wymiary ludzkiej natury: psychika, uczucia, świadomość, rozum, umysł, sumienie, moralność, w szczególności istnienie i natura duszy ludzkiej (duchowość i nieśmiertelność);
  • podmiotowy wymiar ludzkiej osoby (człowiek jako „ja” osobowe) i jej przymioty, zwłaszcza w aspekcie ludzkiej wolności (główne rozumienia ludzkiej wolności; wolna wola a inne władze człowieka, uwarunkowania ludzkiej wolności, praktyka wolności i odpowiedzialność człowieka);
  • człowiek i wartości: znaczenie wartości w ludzkim życiu, ludzkie odniesienia do prawdy, ludzkie poszukiwanie dobra, zagadnienie piękna, filozoficzna problematyka miłości;
  • człowiek i jego otoczenie: człowiek jako istota dialogowa (język i komunikacja), jako istota historyczna i społeczna (jednostka/osoba i społeczeństwo ludzkie), jako twórca (praca i kultura);
  • [tutaj jedynie zasygnalizować, a szerzej przedstawić w filozofii religii:] człowiek jako istota religijna: geneza ludzkiej religijności, znaczenie odniesień religijnych w ludzkim życiu, doświadczenie religijne, antropologia mistyki.

Filozofia religii

30h kontaktowych (20h wykład i 10h ćwiczenia), 70-90h pracy własnej studenta, 4 ECTS

Zapoznanie ze specyfiką oraz osiągnięciami i ograniczeniami nauk o religii, a także z historią badań nad religią (zwłaszcza nurtami filozofii religii) i specyfiką postaw wobec religii. Ukazanie istoty religii, jako wieloaspektowo ujawniającego się sposobu życia człowieka, w formie osobowej i dynamicznej relacji człowieka do osobowo rozumianego Boga, która umożliwia najpełniejszą aktualizację bytu ludzkiego. Filozoficzne wyjaśnienie/usprawiedliwienie zjawiska religii przez odwołanie się do ontycznej struktury rzeczywistości (w szczególności do istnienia Boga, jako najdoskonalszego w wymiarze istoty i istnienia osobowego korelatu relacji religijnej), a także do struktury i dynamiki człowieka, jako bytu osobowego o charakterze przygodnym, spotencjalizowanym i otwartym na Boga. Epistemologiczna charakterystyka przekonań religijnych, w szczególności w aspekcie ich prawdziwości, traktując religię katolicką jako religię modelową (paradygmatyczną). Rozwijając aspektywnie ustalenia metafizyki, zwłaszcza filozofii Boga i filozofii człowieka, filozofia religii pozwala dostarczyć dogodnego instrumentarium dla teologii i apologii religii.

Zagadnienia szczegółowe:

  • metodologiczny status nauk o religii oraz typy i osiągnięcia nauk o religii (antropologia, psychologia, socjologia i teologia religii);
  • dziejowo doniosłe interpretacje religii i jej kontestacje;
  • główne nurty we współczesnej filozofii Boga: fenomenologia, filozofia analityczna, francuska filozofia religijna, hermeneutyka, filozofia dialogu, filozofia klasyczna – augustynizm i tomizm;
  • metafizyczne ujęcie istoty religii;
  • metafizyczne wyjaśnienie/usprawiedliwienie religii: przedmiotowe i podmiotowe;
  • religia w kontekście życia osobowego;
  • religia a kultura i polityka;
  • filozoficzna analiza przekonań religijnych oraz ich religijnego uprawomocnienia (Objawienie i Tradycja);
  • filozoficzna ocena doktrynalnej wartości różnych religii (naturalizm, pluralizm, ekskluzywizm, inkluzywizm);
  • religia a alternatywne ruchy religijne.

Filozofia kultury, sztuki i techniki

30h kontaktowych (20h wykład i 10h ćwiczenia), 70-90h pracy własnej studenta, 4 ECTS

Wprowadzenie  w  rozumienie  istoty  kultury  i  jej  podstawowych  gałęzi, z wyakcentowaniem problematyki rozumienia człowieka jako twórcy kultury, a także znaczenia kultury dla człowieka w wymiarze indywidualnym i społecznym. Omówienie sztuki i techniki służy zrozumieniu ambiwalentnego znaczenia ludzkich wytworów kulturowych. Efektem tych zajęć powinien być habitus, w formie zrozumienia natury twórczości kulturowej, zwłaszcza artystycznej i technicznej, uwrażliwienie na jej rolę w życiu indywidualnego człowieka i społeczeństw, pomoc w wypracowaniu umiejętności ocen zróżnicowanych form i dzieł kultury w świetle podstawowych wartości ludzkich, zwłaszcza wypracowanych w kulturze chrześcijańskiej, ale także zgodnego z paradygmatami prawdy, dobra i piękna „poruszania się” we współczesnym pluralizmie kulturowym i cywilizacji naukowo- technicznej. W tej formie przedmiot dostarcza aspektywnego instrumentarium dla zajęć z zakresu teologii moralnej i duchowości, a także w procesie wdrażania do praktyki kerygmatycznej.

Zagadnienia szczegółowe:

  • nauki o kulturze i sztuce: filozofia kultury, filozofia sztuki a estetyka; historia i konserwacja sztuki; nauki przyrodnicze (zwł. neuronauki) a nauki o kulturze; filozoficzne i społeczne studia nad nauką i technologią (STS), czyli nad tzw. techonauką;
  • źródła, istota i działy kultury jako szczególnego przejawu aktywności ludzkiej: twórczość jako owoc i wyraz osoby ludzkiej oraz szczególne „miejsce” (nisza kulturowa) jej rozwoju;
  • podmiotowe znaczenie kultury jako aktywności ludzkiej osoby, zwł. kultura jako wyraz transcendencji osoby ludzkiej;
  • pierwiastki uniwersalne i lokalne w kulturze: pluralizm kultur, kultury narodowe;
  • religijne źródła i formy kultury; humanizm kultury chrześcijańskiej;
  • kultura a moralność: etyczne kryteria kultury; ideologizacja i upolitycznienie sztuki;
  • kultura intelektualna: informacja, środki masowego przekazu; wiedza, nauka, filozofia, mądrość;
  • kultura masowa a wartości;
  • sztuka jako rodzaj poznania („prawda artystyczna”); język sztuki: symbol, metafora, fikcja;
  • natura twórczości artystycznej: naśladownictwo i kreacja; estetyczne kryteria oceny sztuki oraz wychowanie do kultury artystycznej (estetycznej);
  • sacrum i bluźnierstwo w sztuce;
  • technika: od rozumu instrumentalnego do sztucznej inteligencji; moralne i społeczne uwarunkowania technologii i techniki: cywilizacja naukowo-techniczna.

Filozofia społeczna i polityczna

30h kontaktowych (20h wykład i 10h ćwiczenia), 70-90h pracy własnej studenta, 4 ECTS

Ukazanie natury, roli (szanse i zagrożenia) różnorodności przejawów życia społecznego, politycznego i gospodarczego jako ważnych wymiarów egzystencji i aktywności ludzkiej. Ukazanie współczesnych realiów w tych wymiarach na tle ich długich dziejów. Ujęcie ich w perspektywie moralnej oraz dostarczenie narzędzi do ich oceny w perspektywie aksjologii ukonstytuowanej w kręgu kultury chrześcijańskiej. Stymulowanie rozwoju społecznego habitus jako pojętej indywidualnie i w sposób zorganizowany wrażliwości i odpowiedzialności społecznej. Dostarczenie instrumentarium dla teologii moralnej i katolickiej nauki społecznej.

Zagadnienia szczegółowe:

  • Zagadnienia szczegółowe:
  • nauki o życiu społeczno-politycznym i gospodarczym: filozoficzne, humanistyczne, społeczne (socjologia), socjobiologia, ekonomiczne;
  • – społeczna natura człowieka; osoba a społeczność (swoista immanencja człowieka w życiu społecznym a jego transcendencja wobec społeczeństwa); główne interpretacje życia społecznego: socjologizm, liberalizm, anarchizm, nacjonalizm, rasizm, konserwatyzm, republikanizm, komunitaryzm, personalizm chrześcijański;
  • – typy społeczności; główne instytucje społeczne: rodzina, naród, państwo, społeczność ogólnoludzka;
  • prawo naturalne a porządek prawny; prawa człowieka; sprawiedliwość i miłość;
  • dzieje polityki: starogrecka idea politei, średniowieczny organicyzm, bonum commune i hierarchia społeczna; indywidualistyczne i pragmatyczne rozumienie polityki jako skutecznej sztuki rządzenia (renesansowy i współczesny makiawelizm); idea umowy społecznej; utopie nowożytne i współczesne; formy rządów autorytarnych i totalitaryzmów (faszyzm, narodowy socjalizm, komunizm); globalizm;
  • formy,  struktura  oraz  funkcje  i  atrybuty  państwa;  struktury  ponadnarodowe a suwerenność polityczna, gospodarcza i kulturowa poszczególnych państw; dziedziny aktywności państwa: obronność, ład wewnętrzny, oświata i szkolnictwo, służba zdrowia i opieka społeczna;
  • społeczeństwo obywatelskie; demokracja formalna i partycypacyjna; tożsamość narodowa a patriotyzm; wolontariat; sport;
  • etyczna i światopoglądowa neutralność sfery publicznej; sekularyzacja i desekularyzcja współczesnych społeczeństw;
  • własność jako element konstytutywny społeczeństw i państw; formy własności i społeczne obowiązki własności; kapitał ludzki; natura pracy ludzkiej i jej ochrona; instytucje bankowe i ubezpieczeniowe;
  • współczesne wyzwania społeczne: demografia, ubóstwo, konsumpcjonizm, feminizm, gender, migracje, terroryzm, pokój a wojna, zagrożenia ekologiczne, kolonializm i neokolonializm kulturowy.

Filozofia przyrody i przyrodoznawstwa

60h kontaktowych (45h wykład i 15h ćwiczenia), 115-150h pracy własnej studenta, 7 ECTS

Przedmiot prezentuje główne zagadnienia filozoficzne dotyczące własności i natury świata materialnego w kontekście osiągnięć nauk przyrodniczych. Uzyskany w ten sposób filozoficzno-przyrodniczy obraz świata stanowi podstawę dla dalszego studium nad jego naturą w perspektywie ustaleń teologicznych i pozwala na zharmonizowanie go z właściwie interpretowanym przekazem biblijnym w ramach teologii stworzenia i teologii objawienia. Strukturę całości zajęć wyznaczają trzy główne obszary tematyczne: (1) przyrodoznawstwo; (2) filozofia przyrodoznawstwa; (3) filozofia przyrody. Zagadnienia dotyczące przyrodoznawstwa stanowią podstawę dla prezentacji tematów z zakresu filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody zgodnie z przyjętym podstawowym założeniem, że obecnie nie można prawidłowo rozumieć świata materialnego, abstrahując od ustaleń nauk przyrodniczych oraz bez właściwego pojmowania ich statutu epistemiczno-metodologicznego. Ze względu na to, że studia z zakresu filozofii są ukierunkowane na zdobycie formacji teologicznej (a także duszpasterskiej) i dostosowane do jej wymagań, całość wykładu służy ukazaniu istotnych wątków dotyczących światopoglądowego kontekstu nauk przyrodniczych, związków przyrody z ludzką działalnością oraz uwypukleniu zagadnienia relacji między naukowo-przyrodniczym i teologicznym obrazem świata. Studium to pozwala uzyskać najważniejsze informacje na temat aktualnego przyrodniczego (naukowego) obrazu świata i filozoficznych aspektów jego rozumienia; rozpoznać specyfikę problemów i dyskusji filozoficznych dotyczących przyrody oraz zależności (komplementarność) pomiędzy naukowym, filozoficznym i teologicznym obrazem świata. Dostarcza narzędzi do krytycznej oceny jednostronnego postrzegania rzeczywistości w duchu naturalizmu, materializmu i scjentyzmu.

Zagadnienia szczegółowe:

  • fenomen nauk przyrodniczych i ich znaczenie dla obrazu świata: historyczne spojrzenie na rozwój przyrodoznawstwa; obraz świata w najważniejszych współczesnych teoriach naukowych; nauka a postęp i zagrożenia cywilizacyjne;
  • filozofia przyrody i filozofia przyrodoznawstwa w kontekście innych nauk filozoficznych, nauk przyrodniczych i teologii: przedmiot, metoda, specyfika, cele, zarys historii rozwoju, wzajemne relacje;
  • filozofia poznania naukowo-przyrodniczego: charakterystyka metody nauk przyrodniczych i ich status poznawczy, hipoteza naukowa, teoria naukowa, model naukowy, główne koncepcje i stanowiska w filozofii nauk przyrodniczych, naturalizm i redukcjonizm nauk przyrodniczych, realizm i antyrealizm;
  • przyrodniczo-filozoficzna problematyka materii, czasu i przestrzeni: koncepcje bytu materialnego; dawne i współczesne koncepcje czasu i przestrzeni;
  • przyrodniczo-filozoficzna problematyka kosmologii: struktura wszechświata, pochodzenie i rozwój wszechświata, modele kosmologiczne;
  • przyrodniczo-filozoficzna problematyka zjawisk i natury mikroświata: zarys fizyki kwantowej, główne problemy filozoficzne dotyczące zjawisk fizyki kwantowej;
  • przyrodniczo-filozoficzna problematyka życia biologicznego: fenomen i istota życia; pochodzenie życia; ewolucja życia;
  • zagadnienie prawidłowości zjawisk przyrody w świetle ustaleń współczesnego przyrodoznawstwa i filozofii przyrody: wyjaśnianie naukowe a filozoficzne, prawa przyrody, determinizm, indeterminizm, przypadek, celowość, cud;
  • przyrodnicze i filozoficzne aspekty ekofilozofii: człowiek jako element przyrody, przyroda a świat wartości, kryzys ekologiczny i możliwości jego przezwyciężenia;
  • światopoglądowy kontekst przyrodoznawstwa: główne historyczne i współczesne spory i dyskusje na styku przyrodoznawstwo – teologia; kształtowanie się i współczesne
  • stanowiska dotyczące relacji nauka – religia; teologiczne znaczenie działalności naukowej; naukowy a religijny obraz świata materialnego.