Kierunek studiów: Jednolite studia magisterskie — teologia kapłańska
Forma zaliczenia: egzamin + zaliczenie bez oceny
Celem przedmiotu historia Kościoła jest naukowe przedstawienie jego dziejów w eklezjologicznym, a nie jedynie w strukturalnym ujęciu. Chronologicznie są to dzieje od zesłania Ducha Świętego na apostołów w dniu Pięćdziesiątnicy aż do czasów współczesnych, ujęte w okresy: starożytność, średniowiecze, nowożytność, czasy najnowsze. Treściowo obejmują one wewnętrzne i zewnętrzne życie Kościoła, jego struktury i wszystkie uwarunkowania: geograficzne, gospodarcze, polityczne, społeczne, kulturalne i religijne. W ukazywaniu dziejów Kościoła jego historyk korzysta z dostępnych metod naukowych (m.in. analitycznej, statystycznej itd.), mając na uwadze, że należy w pierwszym rzędzie wyjaśnić fakty (faktografia), następnie przyczyny (genetyzm), a na końcu skutki (pragmatyzm), przy czym ma kierować się krytycyzmem i obiektywizmem, a nade wszystko świadomością, że Kościół jest instytucją bosko-ludzką.
Starożytność:
45h kontaktowych (30h wykład i 15h ćwiczenia), 20-30h pracy własnej studenta, 2 ECTS
Wykład:
- Kościół pierwotny w Jerozolimie i ewangelizacja Palestyny;
- działalność misyjna św. Pawła i apostołów;
- przyczyny rozszerzania się chrześcijaństwa i terytorialny rozwój Kościoła w Europie, Azji i Afryce do IV wieku;
- oskarżenia kierowane pod adresem chrześcijan i prześladowania chrześcijan do 313 roku;
- literacka walka z Kościołem do III wieku i działalność apologetów chrześcijańskich;
- przełom konstantyński: „Edykt mediolański” i jego skutki;
- początki życia monastycznego w Kościele Wschodnim i Zachodnim;
- polityka religijna cesarzy rzymskich wobec Kościoła po śmierci Konstantyna Wielkiego;
- działalność ewangelizacyjna Kościoła w IV i V wieku;
- wędrówki ludów i ich skutki dla Cesarstwa oraz Kościoła;
- działalność charytatywna w Kościele w IV i V wieku;
- chrystianizacja Frankonii, Anglii, Irlandii oraz krajów niemieckich;
- zwycięstwo katolicyzmu w Hiszpanii w VI wieku;
- powstanie islamu i jego ekspansja terytorialna;
- powstanie Państwa Kościelnego.
Ćwiczenia:
- spory natury teologicznej i dyscyplinarnej pierwszych wieków (pierwsze herezje trynitarne; monarchianizm; gnostycyzm; chiliazm; manicheizm, montanizm; dyskusje wokół daty świętowania Wielkanocy; spory o ważność chrztu udzielonego przez heretyków; schizma Nowacjana);
- donatyzm w Afryce północnej i jego dzieje;
- arianizm i sobór w Nicei (325); obrona Symbolu nicejskiego;
- pryscylianizm i pelagianizm;
- duchoburstwo i sobór w Konstantynopolu (381);
- nestorianizm i sobór w Efezie (431);
- monoteletyzm i sobór w Chalcedonie (451);
- obrazoburstwo i Sobór Nicejski II (787);
- życie liturgiczne i praktyki religijne w Kościele starożytnym (chrzest, Eucharystia, pokuta);
- kult Matki Bożej i świętych w chrześcijaństwie greckim i łacińskim.
Średniowiecze:
25h kontaktowych (15h wykład, 10h ćwiczenia), 25-35h pracy własnej studenta, 2 ECTS
Wykład:
- Karol Wielki i odrodzenie cesarstwa;
- Karol Wielki wobec Kościoła;
- saeculum obscurum – przyczyny i skutki;
- Cluny – ku reformie;
- reforma gregoriańska;
- wyprawy krzyżowe;
- Sobór Laterański IV;
- Kościół a Żydzi w średniowieczu;
- upadek średniowiecznego porządku w Europie;
- Bonifacy VIII i Francja;
- tzw. niewola awiniońska papiestwa;
- wielka schizma zachodnia;
- koncyliaryzm;
- sobory XV wieku;
- devotio moderna;
- husytyzm;
- życie zakonne w średniowieczu.
Ćwiczeznia:
- Liber regulae pastoralis – zasady średniowiecznego duszpasterstwa;
- Cyryl i Metody – Żywot św. Metodego;
- św. Wojciech w Kronice Kosmasa;
- sprawa św. Stanisława ze Szczepanowa;
- sytuacja krzyżowców w Ziemi Świętej – Anonima, Dzieje pierwszej krucjaty;
- św. Franciszek i jego reguła;
- sprawy polskie na soborze w Konstancji;
- Władysław Jagiełło w opinii Jana Długosza;
- papiestwo renesansowe;
- De imitatione Christi – programowe dzieło devotio moderna;
- wkład ludzi Kościoła w rozwój nauki: uniwersytety, podstawy metodologii nauki, podstawy filozofii przyrody, matematyka, bankowość, odkrycia naukowe.
Nowożytność:
25h kontaktowych (15h wykład, 10h ćwiczenia), 50-65h pracy własnej studenta, 3 ECTS
Wykład:
- reformacja: geneza, pojęcie, rodzaje i zasięg geograficzny;
- renesans i humanizm: pojęcia, geneza, różnice między renesansem włoskim i niemieckim; ogólna charakterystyka; renesans i humanizm na gruncie kościelnym;
- reforma przedtrydencka we Włoszech i Hiszpanii – formy i zakres;
- św. Ignacy Loyola, jezuici i ich formy aktywności do 1773 roku;
- geneza, zwołanie i przebieg Soboru Trydenckiego oraz problem przyjęcia jego uchwał przez poszczególne państwa;
- odrodzenie scholastyki (ośrodki i przedstawiciele) i spory o łaskę (D. Banez, M. Baius, L. Molina);
- pobożność i nauczanie kościelne po Trydencie; mistyka, nauczanie prawd wiary, praktyki sakramentalne, pobożność ludowa;
- zakony potrydenckie, ich ogólna charakterystyka i charyzmat;
- misje katolickie: tereny hiszpańskie i portugalskie, metody misyjne, rola państwa i Kongregacji Rozkrzewienia Wiary;
- redukcje paragwajskie: dobre i złe strony, ich losy w Paranie;
- wojna trzydziestoletnia: geneza, przebieg i wyniki; pokój westfalski: postanowienia i znaczenie;
- jansenizm – początki, istota zjawiska, główni przedstawiciele, rola klasztoru w Port Royal, stanowisko Stolicy Apostolskiej wobec jansenizmu;
- gallikanizm – rodzaje i istota, etapy rozwoju i stanowisko Stolicy Apostolskiej;
- odnowa życia religijnego we Francji XVI/XVII wieku, kwietyzm;
- regalizm hiszpański, episkopalizm niemiecki, terezjanizm i józefinizm.
Ćwiczenia:
- teologia Lutra, Kalwina, Zwingliego – analiza porównawcza;
- uchwały Soboru Trydenckiego (1545-1563) – konfesjonalizacja;
- kontrreformacja – katolicka reakcja na reformę protestancką;
- papiestwo odnowy trydenckiej (Pius V, Grzegorz XIII, Sykstus V, Klemens VIII);
- teologia pozytywna, pojęcie i dyscypliny teologiczne;
- militarny kontekst sporów religijnych (wojna chłopska, wojna szmalkaldzka, wojny hugenockie, wojna 30-letnia);
- anglikanizm i katolicyzm w Anglii i Irlandii (represje, ruch oxfordzki, emancypacja katolików);
- Kościół wobec nauki;
- rewolucja francuska;
- liturgia, pobożność ludowa i nowe zakony w XVIII wieku.
Współczesność:
25h kontaktowych (15h wykład, 10h ćwiczenia), 25-35h pracy własnej studenta, 2 ECTS
Wykład:
- oświecenie: pojęcie, ideały, ogólna charakterystyka, różnice w poszczególnych państwach, ośrodki, przedstawiciele;
- rewolucja francuska: geneza, przebieg, stosunek do Kościoła; rola Napoleona Bonaparte;
- restauracja życia kościelnego (strona strukturalna i teologiczno-religijna) w Europie po wojnach napoleońskich i wielkiej sekularyzacji;
- Kościół katolicki obu Ameryk – podobieństwa i różnice;
- papieże XIX wieku od Piusa XVIII do Leona XIII;
- misje katolickie XIX wieku – renesans i przeszkody;
- życie wewnętrzne Kościoła w XIX wieku (sytuacja prawna, dyscyplina, życie religijne i nowe zakony);
- Sobór Watykański I i jego skutki; upadek Państwa Kościelnego;
- sytuacja Kościoła w czasie I i II wojny światowej;
- Sobór Watykański II – odnowa kościoła, ruch ekumeniczny; fałszywa recepcja Soboru i masowe odchodzenie duchownych od Kościoła;
- rozwój Kościoła w krajach pozaeuropejskich;
- charakter i pola działania zakonów powstałych w XIX i XX wieku;
- świadkowie wiary; męczennicy XX i XXI wieku;
- chrześcijanie europejskiego Wschodu po upadku komunizmu;
- współczesne formy laicyzacji i dechrystianizacji; ruchy charyzmatyczne.
Ćwiczenia:
- teologia protestancka XIX, XX i XXI wieku (nurty, ośrodki, przedstawiciele);
- nauka teologiczna XIX wieku;
- błędy teologiczne XIX wieku oraz modernizm;
- Kościół wobec naporu laicyzmu i totalitaryzmów (socjalizm, komunizm, masoneria, faszyzm, narodowy socjalizm);
- katolicka nauka społeczna – geneza, rozwój i znaczenie społeczne;
- Kulturkampf;
- Akcja Katolicka, formy zaangażowania świeckich w Kościele i nowe formy apostolstwa (prasa, książka, film); nauka i kultura;
- Pius XII – pontyfikat miedzy mitem a prawdą; starcie z nową teologią;
- papieże od Jana XXIII do Jana Pawła II;
- oblicza współczesnego Kościoła.
